काळा कोट, टाईट पँट, छोटी टोपी, हातात काठी, आणि एक वेगळाच चालण्याचा अंदाज. जर अशा व्यक्तीची कल्पना केली, तर तुमच्या डोळ्यासमोर एक चेहरा नक्की उभा राहतो. तो म्हणजे चार्ली चॅप्लिन (Charlie Chaplin in Marathi) ! शब्द न वापरता केवळ अभिनय आणि हावभावांच्या आधारे संपूर्ण जगाला हसवणारा हा माणूस आजही अजरामर आहे.
चार्ली चॅप्लिन यांचा जन्म 16 एप्रिल 1889 रोजी इंग्लंडमधील लंडन या शहरात झाला. त्यांचे पूर्ण नाव चार्ल्स स्पेन्सर चॅप्लिन होते. त्यांचे वडील आणि आई दोघेही संगीत-नाट्य सादर करणारे कलाकार होते, पण त्यांच्या घरातील परिस्थिती खूप बिकट होती. वडिलांना दारूचे व्यसन होते आणि त्यांनी लवकरच कुटुंबाचा त्याग केला. आईला मानसिक आजार झाला आणि तिला रुग्णालयात दाखल करण्यात आलं.
या परिस्थितीत चार्ली आणि त्याचा भाऊ सिडनी यांनी बालपण अनाथाश्रम, कामाची शाळा आणि उपासमारीत घालवलं. पण अशाही काळात चार्लीला अभिनयाची आवड लागली. लहानपणापासूनच तो आरशासमोर नाच, मिमिक्री आणि मजेशीर चेहऱ्यांची प्रॅक्टिस करायचा.
स्टेजवरची सुरुवात
चॅपलिनने अगदी लहान वयातच व्यावसायिक कामगिरी करण्यास सुरवात केली. तो 9 वर्षांचा होण्याआधीच तो बाल नर्तकांच्या (चायनीज डान्स) ग्रुपचा एक भाग होता. त्याच्या किशोरवयीन वयामध्ये जेव्हा तो फ्रेड कर्नोच्या विनोदी कंपनीत सामील झाला तेव्हा त्याला मोठा ब्रेक मिळाला (व्यवसाय जगामध्ये एन्ट्री). हा एक ट्रॅव्हल थिएटर ग्रुप होता जे कॉमेडी स्केचेस आणि पॅंटोमाइम (शब्दांशिवाय अभिनय) सादर करत असत. कर्नोच्या ट्रूपच्या वेळीच चॅपलिनने वेळ, चेहर्यावरील एक्सप्रेशंस आणि मूक कॉमेडीची कला शिकली.
1910 मध्ये चॅपलिनने ट्रूपसह अमेरिकेला भेट दिली. लोकांना त्याचा अभिनय आवडला आणि 1913 मध्ये त्याला हॉलीवूडमधील कीस्टोन स्टुडिओ या चित्रपट कंपनीत सामील होण्याची ऑफर मिळाली. येथूनच त्याच्या चित्रपटाची कारकीर्द सुरू झाली.
ट्रॅम्प या गाजलेल्या भूमिकेचा जन्म
1914 मध्ये, चॅपलिनने “द ट्रॅम्प” हे पात्र तयार केले ज्याने त्याचे जीवन कायमचे बदलले. ट्रॅम्पने एक घट्ट कोट, मोठ्या आकाराची पँट, मोठे शूज, गोलाकार टोपी घातली आणि हातात छडी घेतली. तो दयाळू, अनाड़ी माणूस होता ज्याच्या आयुष्यात नेहमीच संकट असत. पण काहीही असले तरीही ते पात्र कधीही हार मानत नसे. विशेषत: पहिल्या महायुद्ध आणि महान औदासिन्यासारख्या कठीण काळात ‘ट्रॅम्प’ नावाचे पात्र लाखो लोकांसाठी आशा आणि विनोदाचे प्रतीक बनले.
लोक त्वरित ट्रॅम्पशी कनेक्ट झाले. चॅपलिनने स्लॅपस्टिक विनोद (नेहमीच्या गोष्टींमध्ये घसरणे किंवा स्वतःला लागून घेणे यासारख्या मजेदार शारीरिक क्रियांचा वापर केला), परंतु त्याने त्याच्या भावना देखील जोडल्या. त्याच्या चित्रपटांनी एकाच वेळी लोकांना हसवले आणि रडवले. त्याच्याकडे एक अनोखी भेट होती, तो शब्द न वापरता जीवन, दारिद्र्य, प्रेम आणि जगण्याविषयी सखोल कथा मांडत/सांगत असे.
एक स्टार बनणे
चॅपलिन पटकन एक प्रचंड स्टार बनले. स्वतःच्या चित्रपटांवर त्यांचे संपूर्ण क्रिएटिव्ह प्रकारे नियंत्रण होते (सर्व चित्रपटांमध्ये क्रिएटिव्हिटी होती). त्यांनी अभिनय केला, दिग्दर्शन केले, निर्मिती आणि संगीत तयार केले. 1919 मध्ये त्यांनी मेरी पिकफोर्ड आणि डग्लस फेअरबँक्स सारख्या मोठ्या मित्रांसोबत युनायटेड आर्टिस्ट या चित्रपटाच्या डिस्ट्रीब्यूशन कंपनीची सह-स्थापना केली. यामुळे त्यांना हवे असलेले चित्रपट तयार करण्यासाठी अधिक स्वातंत्र्य मिळाले.
चार्ली चापलीन यांच्या काही प्रसिद्ध मूक चित्रपटांची यादी
1. किड (1921): एका अनाथ मुलाला दत्तक घेणाऱ्या माणसाबद्दल एक हृदयस्पर्शी कथा.
2. द गोल्ड रश (1925): अलास्कामध्ये सोन्याचा शोध येणाऱ्या माणसाचा विनोद प्रवास.
3. सिटी लाइट्स (1931): एका ब्लाइंड फ्लॉवर गर्लच्या प्रेमात पडलेल्या एका गरीब माणसाबद्दल मांडलेला एक उत्कृष्ट नमुना.
4. मॉडर्न टाईम्स (1936): औद्योगिक युगात मशीन आणि कामगारांच्या संघर्षांबद्दल एक हुशार सादरीकरण.
मुकेपणापासून धैर्यवान आवाजापर्यंत
1920 च्या नंतर, साउंडची ओळख चित्रपटांमध्ये झाली. बर्‍याच कलाकारांनी परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी संघर्ष केला, तर चॅपलिनने काही काळ शांत, आवाजाविनाच चित्रपट बनवित राहिले कारण त्यांचा विनोद युनिव्हर्सल आहे असा त्यांचा विश्वास होता आणि त्याला शब्दांची आवश्यकता नव्हती.
पण 1940 मध्ये त्यांनी ‘द ग्रेट डिक्टेटर’, त्याचा पहिला पूर्ण ध्वनी चित्रपट रिलीज केला. ही एक मोठी गोष्ट होती. दुसर्‍या महायुद्धात हा चित्रपट अ‍ॅडॉल्फ हिटलर आणि असे फॅसिझमचे सादरीकरण होते. चॅपलिन यांनी या चित्रपटात अगदी कौशल्यरित्या मोठी पात्रे पार पाडली. शांतता, स्वातंत्र्य आणि माणुसकीबद्दलच्या शक्तिशाली भाषणाने या चित्रपटाचा शेवट झाला. हे सिद्ध झाले की चॅपलिन केवळ एक विनोदकारच नाही तर कठीण काळात धैर्यवान आवाज देखील होते.
इंडस्ट्रीमधील वाद आणि वनवास
त्याच्या यशानंतरही, चॅपलिनला अमेरिकेत, विशेषत: 1940 आणि 1950 च्या दशकात टीकेचा सामना करावा लागला. त्यांच्या चित्रपटांमधील राजकीय विचार आणि सामाजिक संदेशांमुळे कम्युनिस्ट सहानुभूती असल्याचा आरोप त्याच्यावर होता. त्याला अनेक विवाह आणि कायदेशीर वादांसह वैयक्तिक वादांचा सुद्धा सामना करावा लागला.
1952 मध्ये, ते चित्रपटाच्या प्रीमिअरसाठी इंग्लंडला जात असताना अमेरिकेच्या सरकारने त्यांना पुन्हा प्रवेश करण्याची परवानगी रद्द केली. सरकारने त्यांना एक राजकीय धोका मानला. अशावेळी चॅपलिन यांनी लढण्याऐवजी आपली पत्नी ओना ओनिल आणि त्यांच्या मुलांसह स्वित्झर्लंडमध्ये स्थायिक होण्याचा निर्णय घेतला. ते 20 वर्षे उलटून गेली तरीही अमेरिकेत परत आले नाही.
नंतरची वर्षे आणि त्यांचा सन्मान
अशा हृदयद्रावक वनवासात, चॅपलिन स्वतःचे काम करत राहिले. त्याच्या नंतरच्या चित्रपटांमध्ये लाइमलाइट (1952), वृद्धिंगत कॉमेडियन विषयी एक हृदयस्पर्शी चित्रपट आणि न्यूयॉर्कमधील किंग (1957) यांचा समावेश आहे, या चित्रपटाने अमेरिकन राजकारणाची थट्टा केली.
1972 मध्ये, अमेरिकेने त्यांना मानद अकादमी पुरस्कार (Honorary Academy Award) मिळविण्यासाठी पुन्हा आमंत्रित केले. जेव्हा ते स्टेजवर दिसले, तेव्हा प्रेक्षकांनी त्यांना 12 मिनिटांचे स्टॅंडिंग ओवेशन दिले. ऑस्करच्या इतिहासातील सर्वात अगदी मोठा. जगाला इतका आनंद मिळवून देणाऱ्या माणसासाठी हा विमोचन आणि प्रेमाचा एक क्षण होता.
1957 मध्ये त्याला क्वीन एलिझाबेथ 2 ने नाइट (सरदार) केले आणि चार्ली चॅपलिन सर चार्ल्स चॅपलिन बनले.
मृत्यू आणि वारसा
चार्ली चॅपलिन यांचे वयाच्या 88 व्या वर्षी स्वित्झर्लंडमध्ये 25 डिसेंबर 1977 रोजी निधन झाले. ख्रिसमसच्या दिवशी त्याचा मृत्यू झाला असे वाटले की जगाने आपला महान कथाकार गमावला आहे.
पण त्यांचा वारसा चालू आहे. त्याचे चित्रपट अजूनही जगभरात पाहिले जातात, त्यांचा अभ्यास केला जातो आणि लोक त्यावर प्रेम करत आहेत. नवीन पिढ्या सायलेंट मॅनची जादू शोधत आहेत ज्याने लाखो हसू दिले. ट्रॅम्पची प्रतिमा सिनेमाच्या सर्वात मान्यताप्राप्त प्रतीकांपैकी एक आहे.
चार्ली चॅपलिन अजूनही महत्त्वाचे का आहेत
चार्ली चॅप्लिन केवळ एक विनोदी कलाकार नव्हते. ते एक विचारवंत होते, समाजाचे चित्रण करणारे दिग्दर्शक होते. त्यांनी जगाला दाखवून दिलं की हसणं हे माणसाच्या जखमा भरू शकतं. त्यांनी दाखवलं की भाषेविना अभिनयदेखील जगाच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचू शकतो.
चार्ली म्हणायचे, “हसणं नसलेला दिवस म्हणजे वाया गेलेला दिवस.”
आणि त्यांच्या कलेमुळे जगाने कितीतरी आनंदाचे दिवस अनुभवले आहेत.