- सोप्या शब्दात सांगायचे तर, लहान मुलांना शिकवण्यासाठी बालपणातील शिक्षण ही अधिकृत संज्ञा मानली जाते. अधिक विशेषतः, हे औपचारिक आणि अनौपचारिक शैक्षणिक कार्यक्रमांशी निगडीत आहे .जे पूर्वस्कूल( अर्थात kindergarten) वर्षांमध्ये मुलांच्या वाढीस आणि विकासास मार्गदर्शन बाबत सांगते . (birth to age five). या वयोगटातील मुले पूर्णपणे त्यांच्या प्रौढ काळजीवाहकांवर अवलंबून असतात, ज्यात पालक, डेकेअर पुरवठादार, बेबीसिटर्स, विस्तारित कुटुंबातील सदस्य आणि शिक्षक यांचा समावेश असतो.
- बालवाडीत प्रवेश करण्यापूर्वी मुलांच्या संज्ञानात्मक आणि सामाजिक विकासाला चालना देण्यासाठी ई. सी. ई. मध्ये विविध प्रकारच्या उपक्रमांचा समावेश आहे. काही कार्यक्रम प्रामुख्याने शाळा आणि शैक्षणिक सज्जतेवर लक्ष केंद्रित करतात तर इतर मानसिक आणि भावनिक सज्जतेवर भर देणाऱ्या ‘संपूर्ण बाल’ दृष्टिकोनाचा अवलंब करतात.
- लहान मुलांमध्ये अविश्वसनीयपणे प्रभावित करणारी आणि लवचिक मने असतात जी सतत त्यांच्या सभोवतालची माहिती शोषून घेत असतात आणि परस्परसंवाद आणि अनुभवांमधून शिकत असतात. त्यांचा जन्मच शिकण्यासाठी झालेला आहे आणि समजून घेण्यासाठी, अनुकरण करण्यासाठी, प्रयोग करण्यासाठी आणि शोधण्यासाठी कठोर परिश्रम घेतात. ई. सी. ई. महत्वाचे असण्याचे हे एक कारण आहे.
- Minitry of Women and Child development च्या रीपोर्ट नुसार अर्ली चाइल्डहुड केअर आणि एज्युकेशनचा उद्देश मुलाच्या पूर्ण क्षमतेचा इष्टतम विकास सुलभ करणे आणि सर्वांगीण विकास आणि आजीवन शिक्षणाचा पाया घालणे हा आहे. मुलाच्या कल्याणाची मुख्य जबाबदारी पालकांची आणि घराची असताना, मुलांच्या कल्याणासाठी आणि पुढील उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी समुदाय आणि ECCE केंद्रांमधील भागीदारी मजबूत असणे महत्त्वाचे आहे.
- The scope of early childhood care and education program सहा वर्षांखालील मुलांचा सर्वांगीण विकास सुनिश्चित करण्यासाठी विकासाच्या विविध क्षेत्र, म्हणजेच शारीरिक, भाषा, संज्ञानात्मक, सामाजिक-भावनिक आणि सर्जनशील आणि सौंदर्यात्मक प्रशंसा या तपशीलांचा समावेश आहे. यामध्ये विविध वयोगटांसाठी विकासात्मक पद्धतींचा समावेश आहे.
2. Purpose of early childhood education & its importance
- बालपणीचे शिक्षण हे मुलांच्या जन्मापासून ते वयाच्या 3 वर्षांदरम्यान झाले पाहिजे. आणि ह्या काळात मेंदूचा विकास अधिक वेगवान पद्धतीने होतो. जेव्हा वैयक्तिक न्यूरॉन्समधील कोट्यवधी कनेक्शन स्थापित केले जातात. त्या विकासाला समर्थन देणारी यंत्रणा जन्मापासूनच उपलब्ध असणे आवश्यक आहे. लहान मुलांना जीवनाच्या सुरुवातीच्या काळात आलेले अनुभव मेंदूच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. जेव्हा मुले त्यांच्या सुरुवातीच्या काळात निरोगी, सुरक्षित आणि चांगले शिकत असतात, तेव्हा ते प्रौढ म्हणून त्यांच्या पूर्ण विकासाच्या क्षमतेपर्यंत पोहोचण्यास आणि आर्थिक, सामाजिक दृष्ट्‍या जीवनात प्रभावीपणे सहभागी होण्यास सक्षम असतात.या दाव्याचे समर्थन करण्यासाठी अनेक संशोधन आणि पुरावे एकत्र आले आहेत. प्रथम, न्यूरोसायन्सने दर्शविले आहे की वातावरणाचा मेंदूच्या वास्तुकलाच्या स्वरूपावर ( Nature Of Architecture) परिणाम होतो – मुलाचे सुरुवातीचे अनुभव नंतरच्या शिक्षणासाठी, विकासासाठी आणि वर्तनासाठी एक मजबूत किंवा नाजूक पाया प्रदान करू शकतात.
- मुले त्यांच्यावर प्रेम करणाऱ्या आणि विश्वास ठेवणाऱ्या लोकांबरोबरच्या त्यांच्या दैनंदिन अनुभवांमधून आणि जेव्हा त्यांना शिकणे मजेदार वाटते तेव्हा ते सर्वोत्तम शिकतात.आज मुलांना शाळेसाठी तयार करण्यावर इतका भर दिला जात असताना, ते त्यांच्या लहान मुलांना शिकण्यास कशी मदत करू शकतात हे जाणून घेण्यासाठी पालक उत्सुक आहेत.
- भाषा आणि साक्षरता कौशल्ये-साक्षरता कौशल्यांच्या विकासासाठी भाषा पाया प्रदान करते. हावभाव, आवाज आणि शब्दांद्वारे संवाद साधायला शिकल्याने मुलांची पुस्तके आणि वाचनाची आवड वाढते आणि नंतर समजून घेण्याची क्षमता वाढते.
- विचार करण्याची कौशल्ये-मुले जग कसे कार्य करते हे समजून घेण्याची गरज घेऊन जन्माला येतात.जसजसे ते मोठे होतात, तसतसे ते गोष्टी शोधण्याचे अधिकाधिक गुंतागुंतीचे मार्ग विकसित करतात. त्यांच्या दैनंदिन अनुभवांमध्ये, मुले गणनेच्या संकल्पनांची समज वापरतात आणि विकसित करतात, जसे की मोजणी आणि क्रमवारी लावणे आणि समस्या सोडवण्याची कौशल्ये जी त्यांना शाळेसाठी आवश्यक असतील.
- आत्म-नियंत्रण– आत्म-नियंत्रण-भावना योग्य प्रकारे व्यक्त करण्याची आणि व्यवस्थापित करण्याची क्षमता-शाळेतील यशासाठी आणि एकूण निरोगी विकासासाठी आवश्यक आहे. यामुळे मुलांना इतरांना सहकार्य करणे, निराशेचा सामना करणे आणि संघर्ष सोडवणे शक्य होते.
- आत्मविश्वास – जेव्हा मुलांना सक्षम वाटते आणि स्वतःवर विश्वास असतो, तेव्हा ते नवीन आव्हाने स्वीकारण्यास अधिक इच्छुक असतात, जी शालेय यशासाठी एक प्रमुख घटक आहे. इतरांबरोबर जुळवून घेण्यासाठी आणि शाळेच्या वातावरणात मुलांना भेडसावणे, स्पर्धा करणे आणि मित्र बनवणे यासारख्या अनेक सामाजिक आव्हानांचा सामना करण्यासाठी आत्मविश्वास देखील महत्त्वपूर्ण आहे.
Early Childhood Education मुळे खालील उद्दिष्टे( Purpose) साध्य करता येतात.
१) मुले खेळातून शिकतात
2) शिक्षक/काळजी घेणाऱ्यांनी मुलांच्या विविध शिकण्याच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी अनेक शिकवण्याच्या धोरणांचा वापर करणे आवश्यक आहे.
3) शिकण्याचा विकास जो मोठ्या प्रमाणात मुलांच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भाने प्रभावित होतो.
4) उत्तेजक/पालन/आश्वासक/संरक्षणात्मक वातावरण विकसित करा.
5) समग्र दृष्टीकोन विकसित करणे आणि अनुभवात्मक शिक्षणाचा फायदा
3. How early childhood education is helpful ?
- Early childhood Education कसे मदत करेल? या प्रश्नात जाण्यापूर्वी प्रथम एक पालक म्हणून समजून घ्या की आपल्याला याची आवश्यकता का आहे, ह्या गोष्टी पालक म्हणून तुम्ही कशा हाताळल्या पाहिजेत. वरील दिलेल्या पुराव्याचा अर्थ workforce ↑ childcare foundations ↑ ( As workforce increases childcare or childhood foundations increases ) थोडक्यात काय जेव्हा दोन्ही आईवडील आपल्या मुलांच्या संगोपनाबाबतही चिंतित असतात पण व्यावसायिक जीवनामुळे ते त्यांच्याकडे पूर्णपणे लक्ष देऊ शकत नाहीत. पण म्हणून ते early childhood एज्युकेशन सारखी गोष्ट दुर्लक्षित करत नाही. ते त्या संस्था वरती अवलंबून असतात. म्हणूनच ते आई वडील कामात 100% लक्ष देऊ शकतात.
- 2,000 पालकांच्या सर्वेक्षणातून असे दिसून आले आहे की 0-6 वयोगटातील मुलांच्या सर्वात सामान्य चिंता म्हणजे झोपण्याच्या सवयी (48%), त्यानंतर आक्रमकता (46%) आणि वेगळे होण्याची चिंता (44%) आहेत.इतरांना त्यांच्या मुलाच्या भाषेच्या वर्तनामुळे (43%) तसेच अवज्ञा (40%) त्रास होतो.
4. Does early childhood education make a difference?
- जन्मापासून ते वय वर्षे 5 पर्यंतची वर्षे न्यूरोलॉजिकल विकासासाठी सर्वात महत्त्वाची असतात, मुलांचे मेंदू प्रति सेकंद दहा लाखांहून अधिक न्यूरल कनेक्शन तयार करतात. जेव्हा भविष्यातील यशाचा पाया रचला जातो. हे सर्वात मूलभूत मानवी परस्परसंवादापासून सुरू होते, एक आई तिच्या नवजात मुलाकडे हसते आणि तिथून वाढते.ECE मुलांचे विचार कौशल्य आणि शाळेतील कामगिरी सुधारण्यावर भर देतात . त्यांचा आरोग्यावर आणि वागणुकीवरही सकारात्मक परिणाम कसा होईल याची तरतूद करतो. काही क्षेत्रांमध्ये early childhood education चा प्रभाव अधिक निर्णायक आहेत.अर्ली चाइल्डहुड केअर अँड एज्युकेशन (ECCE) मध्ये संरक्षणात्मक आणि सक्षम वातावरणात काळजी, आरोग्य, पोषण, खेळ आणि लवकर शिक्षण या अविभाज्य घटकांचा समावेश आहे. आजीवन विकास आणि शिक्षणासाठी हा एक अपरिहार्य पाया आहे आणि बालपणीच्या विकासावर त्याचा कायम प्रभाव पडतो. ECCE वर प्राधान्याने लक्ष देणे आणि त्यात गुंतवणूक करणे अत्यावश्यक आहे कारण बहुविध तोट्यांचे आंतरपिढीचे चक्र खंडित करण्याचा आणि असमानता दूर करण्याचा हा सर्वात किफायतशीर मार्ग आहे. ECCE मध्ये गुंतवणूक केल्याने निःसंशयपणे दीर्घकालीन सामाजिक आणि आर्थिक लाभ होईल.
- राहता राहिला प्रश्न भारतात ह्या सगळ्यांची किती चर्चा असते तर तुमच्या माहितीसाठी सांगते, भारत सरकार आणि खाजगी क्षेत्रातील विविध मॉडेल्स भारतात बालपणीचे शिक्षण देतात. ग्रामीण आणि शहरी भागात विविध प्रकारची केंद्रे देशातील बालपणीच्या वाढत्या गरजा पूर्ण करतात. बालपण काळजी आणि शैक्षणिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी, सरकारने बालवाडी आणि अंगणवाड्यांची स्थापना केली, ज्यात सार्वजनिक क्षेत्रातील बालपणीच्या शिक्षण कार्यक्रमाचा समावेश आहे.
“भारतातील अर्ली चाइल्डहुड एज्युकेशन (ईसीई) मध्ये सुधारणा करण्याच्या प्रयत्नात, नॉन-प्रॉफिट रॉकेट लर्निंग अंगणवाड्या आणि कमी उत्पन्न असलेल्या कुटुंबांना कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि मशीन लर्निंग(ML) यांसारख्या नवीन-युगाच्या तंत्रज्ञानासह उच्च-गुणवत्तेचे बालपणीचे शिक्षण प्रदान करण्यासाठी सक्षम करत आहे.विशाल सुनील, रॉकेट लर्निंगचे सह-संस्थापक आणि सीटीओ यांच्या मते, ते पालक आणि शिक्षकांसाठी अनोखे प्रशिक्षक आणि मॉडेल तयार करण्यासाठी प्रगत AI चासुद्धा एकत्रितपणे वापर करत आहेत, ज्यामुळे लाखो लोकांवर प्रभाव टाकण्याची आणि देशातील शिकण्याची गरिबी दूर करण्याची क्षमता तयार होईल.सुनीलने IANS ला सांगितले की रॉकेट लर्निंग भारताची पहिली सार्वत्रिक बालपण काळजी आणि शिक्षण प्रणाली स्थापन करण्यासाठी समर्पित आहे “
5. WHO- Early Childhood Development Program
- जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) तीन वर्षापर्यंतच्या लोकसंख्येच्या पातळीवर लहान मुलांच्या विकासाचे निरीक्षण करण्यासाठी, ग्लोबल स्केल फॉर अर्ली डेव्हलपमेंट (GSED) या उपाययोजनांचे नवीन पॅकेज सुरू केले आहे.
- नवीन GSED कार्यपद्धती 36 महिन्यांपर्यंतच्या लहान मुलांच्या विकासाचे सर्वसमावेशक मूल्यांकन करण्यास अनुमती देते, संज्ञानात्मक, सामाजिक-भावनिक, भाषा आणि मोटर कौशल्ये कॅप्चर करते. GSED विकासात्मक स्कोअर (डी-स्कोअर) प्रदान करते, विकास मोजण्यासाठी एक नवीन सामान्य एकक, मुलांच्या विकासाचे एकंदर चित्र देण्यासाठी ज्याचा कालांतराने मागोवा घेतला जाऊ शकतो.
- GSED पॅकेज देशांना, कार्यक्रमांना आणि संशोधकांना लहान मुलांसाठी आणि त्यांच्या कुटुंबांसाठी आवश्यक असलेल्या सेवा आणि समर्थनामध्ये चांगल्या प्रकारे गुंतवणूक करण्यासाठी बालपणीच्या विकासावरील डेटा गोळा करण्यास आणि वापरण्यास मदत करेल.
“मुलाच्या आयुष्याच्या महत्त्वाच्या पहिल्या वर्षांमध्ये आयुष्यभर आरोग्य आणि कल्याणाचा पाया तयार होतो,” डॉ अंशू बॅनर्जी, डब्ल्यूएचओचे सहाय्यक महासंचालक, सार्वत्रिक आरोग्य कव्हरेज आणि जीवन अभ्यासक्रम आणि माता, नवजात मुलांचे संचालक, म्हणाले. बाल आणि किशोरवयीन आरोग्य आणि वृद्धत्व. “जीएसईडी आम्हाला अधिक माहितीपूर्ण निर्णय घेण्यास मदत करेल जेणेकरुन संगोपनात चांगल्या प्रकारे गुंतवणूक करण्यासाठी आणि मुलांच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचण्याच्या अधिकारांना समर्थन द्या”.
6. Impact of early childhood education
a) What can impact early childhood & child’s Learning | बालपण व मुलांचे शिक्षण होणारे परिणाम
- यूएस डिपार्टमेंट ऑफ हेल्थ अँड ह्युमन सर्व्हिसेसने प्रकाशित केलेल्या अहवालानुसार, सुरुवातीच्या आयुष्यातील तणाव आणि प्रतिकूल घटनांचा मुलांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर दीर्घकाळ परिणाम होऊ शकतो. विशेषत:, सुरुवातीच्या आयुष्यातील तणाव विकासाच्या विलंब आणि भविष्यात खराब आरोग्य परिणामांमध्ये योगदान देऊ शकतो. शारीरिक शोषण, कौटुंबिक अस्थिरता, असुरक्षित परिसर आणि गरिबी यांसारख्या तणावामुळे मुलांमध्ये सामना करण्याची अपुरी कौशल्ये, भावनांचे नियमन करण्यात अडचण आणि त्यांच्या वयाच्या इतर मुलांच्या तुलनेत सामाजिक कार्य कमी होऊ शकते.
b) What is the impact of play in early childhood education | अर्ली चाइल्डहुड केअर आणि एज्युकेशनमध्ये खेळण्याचे परिणाम
- बालपणीचे शिक्षण हे असे ठिकाण असावे जिथे मुलांना विविध खेळाच्या अनुभवातून शिकण्याची आवड निर्माण होते. सध्याचे संशोधन दाखवते की बालपणीच्या अनेक सेटिंग्जमध्ये खेळ कसा बदलला आणि अगदी काढून टाकला गेला. मुलाचा योग्य विकास होण्यासाठी खेळाचे फायदे महत्त्वपूर्ण आहेत.
- मुलांची सुरुवातीची वर्षे विविध प्रकारच्या खेळाच्या अनुभवांद्वारे त्यांची जिज्ञासा वाढवणे आणि विकसित करणे याविषयी असायला हवे. बालपणीच्या विकासात खेळ का महत्त्वाचा आहे हे समजून घेतल्याने व्यक्तीला खेळाचा खरा अर्थ समजू शकतो. खेळाचा इतिहास अनेक दशकांमध्ये बदलला आणि कमी झाला.
- मुक्त खेळाच्या या घटीमुळे मुलांना शैक्षणिक संघर्ष करावा लागत आहे. दैनंदिन खेळाद्वारे, लहान मुले विविध भूमिकांद्वारे मौल्यवान जीवन अनुभव प्राप्त करण्यास सक्षम असतात जे वाढीस समर्थन देतात आणि शेवटी आवश्यक प्रौढत्व कौशल्यांमध्ये अनुवादित करतात. संशोधनानुसार, खेळ हा विकासाचा एक आवश्यक पैलू आहे; सामाजिक, वर्तणूक, भाषा आणि संज्ञानात्मक यासह मुख्य कौशल्ये खेळाच्या संधींद्वारे अनुभवली जातात.
- ही कौशल्ये खेळातून विकसित होतात कारण तरुण शिकणारे प्रौढावस्थेत वाढतात. कुटुंबे, शिक्षक आणि प्रशासकांनी लवकर शिकणाऱ्यांसाठी खेळाचे महत्त्व पटवून देण्याची गरज आहे. बालपणीच्या शिक्षणात खेळाचे महत्त्व कमी लेखले जाऊ शकत नाही कारण मुलाच्या वाढीसाठी खेळातून शिकणे आवश्यक आहे.
- हे लवकर मेंदूच्या विकासास उत्तेजन देते
- बुद्धिमत्ता सुधारते
- क्रिएटिव्ह थिंकिंग स्पार्क्स
- संप्रेषण, शब्दसंग्रह आणि भाषा सुधारते
- आवेग नियंत्रण आणि भावना नियमन प्रोत्साहन देते
7. EARLY CHILDHOOD CARE & EDUCATION IN INDIA
- ecce full form ( Early Childhood Care Education ) – भारतामध्ये मुलाच्या आयुष्याच्या सुरुवातीच्या वर्षांचे मूल्यमापन करण्याची परंपरा आहे आणि विकासाला चालना देण्यासाठी आणि मुलांमध्ये “संस्कार” किंवा मूलभूत मूल्ये आणि सामाजिक कौशल्ये विकसित करण्यासाठी सांस्कृतिक पद्धतींचा समृद्ध वारसा आहे. भूतकाळात हे प्रामुख्याने संयुक्त कुटुंबांमध्ये, पारंपारिक बाल संगोपन पद्धतींद्वारे वितरित केले जात होते जे सामान्यतः सामायिक केले जात होते आणि एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे जाते. मात्र, गेल्या काही दशकांत कौटुंबिक तसंच सामाजिक संदर्भात बदल झाले आहेत.
- कुटुंब आणि समुदाय हे देशातील विशाल भौगोलिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, भाषिक आणि आर्थिक विविधतेचे प्रतिनिधित्व करतात. मुले त्यांच्या शारीरिक, भावनिक, सामाजिक आणि संज्ञानात्मक क्षमतांमध्ये देखील भिन्न असतात. शहरी आणि ग्रामीण समुदाय विविध प्रकारच्या संधी देतात आणि मुलांना चांगल्या दर्जाची लवकर काळजी आणि शिकण्याचा अनुभव प्रदान करण्यासाठी विशिष्ट आव्हानांना तोंड देतात. सामाजिक-आर्थिक स्थिती तसेच सामाजिक आणि सांस्कृतिक विविधता कौटुंबिक जीवनाचे स्वरूप आणि भारतात वाढण्याचा संदर्भ दर्शवते.
- अलीकडच्या काळात अनेक मुले घराबाहेर बाल संगोपन केंद्र, प्रीस्कूल कार्यक्रम आणि इतर समुदाय-आधारित प्रारंभिक शिक्षण सेंटरमध्ये प्रारंभिक शिक्षण घेत आहेत. मुलांना सुरुवातीचे शिक्षण आणि काळजी घरामध्ये किंवा समाजात मिळत असली तरीही, त्यांच्या सुरुवातीच्या शिक्षणाच्या अनुभवांनी त्यांच्या कुटुंबाशी असलेल्या त्यांच्या नातेसंबंधांच्या अद्वितीय ताकदीवर लक्ष केंद्रित करणे महत्त्वाचे आहे. समतोल पालकत्व आणण्यासाठी सामाजिक संदर्भ आणि कौटुंबिक संरचनेतील विविधता योग्यरित्या संबोधित करणे आवश्यक आहे, ज्यामध्ये वडिलांकडून, माता आणि कुटुंबातील इतर काळजीवाहू यांच्याकडून कार्यक्रमांमध्ये तरतूदी सक्षम करणे समाविष्ट आहे. त्यामुळे सुरुवातीच्या काळात मुलांची गुणवत्तापूर्ण काळजी आणि शिक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी कुटुंबे, समुदाय आणि सेवा यांच्या क्षमता बळकट करणे हे भारताचे प्राधान्य आहे.
- अशा प्रकारे, अर्ली चाइल्डहुड केअर अँड एज्युकेशन (ECCE) मध्ये संरक्षणात्मक आणि सक्षम वातावरणात काळजी, आरोग्य, पोषण, खेळ आणि लवकर शिक्षण या अविभाज्य घटकांचा समावेश आहे. आजीवन विकास आणि शिक्षणासाठी हा एक अपरिहार्य पाया आहे आणि बालपणीच्या विकासावर त्याचा कायम प्रभाव पडतो. ECCE वर प्राधान्याने लक्ष देणे आणि त्यात गुंतवणूक करणे अत्यावश्यक आहे कारण बहुविध तोट्यांचे आंतरपिढीचे चक्र खंडित करण्याचा आणि असमानता दूर करण्याचा हा सर्वात किफायतशीर मार्ग आहे. ECCE मध्ये गुंतवणूक केल्याने निःसंशयपणे दीर्घकालीन सामाजिक आणि आर्थिक लाभ होईल.
राष्ट्रीय ECCE अभ्यासक्रम फ्रेमवर्कमध्ये तीन विभागांचा समावेश आहे.
- विभाग I मध्ये परिचय, भारतीय मुलाची दृष्टी, ECCE साठी तर्क आणि सैद्धांतिक पाया यांचा समावेश आहे. बालपणीच्या शिक्षणाची उद्दिष्टे; अध्यापनशास्त्रीय पाया आणि प्रारंभिक शिक्षणाची तत्त्वे मांडली आहेत.
- विभाग II मध्ये विकासाच्या विविध क्षेत्रांसाठी, म्हणजे शारीरिक, भाषा, संज्ञानात्मक, सामाजिक-भावनिक आणि सर्जनशील आणि सौंदर्यात्मक प्रशंसा, सहा वर्षांखालील मुलांचा सर्वांगीण विकास सुनिश्चित करण्यासाठी वाढवल्या जाणाऱ्या लक्ष्यांच्या तपशीलांचा समावेश आहे. यामध्ये विविध वयोगटांसाठी सुचविलेल्या विकासात्मक योग्य पद्धतींचा समावेश आहे.
- विभाग III अंमलबजावणी तपशीलांवर लक्ष केंद्रित करतो जसे की कार्यक्रम नियोजनाची तत्त्वे, कार्यक्रम नियोजनाचे टप्पे, पालक आणि काळजीवाहक/ECCE शिक्षकांची भूमिका, आवश्यक खेळाचे साहित्य आणि मूल्यांकन प्रक्रिया इ.
1. What is Ecce in Anganwadi| अंगणवाडीत ECCE चा भाग म्हणजे काय ?
ECCE सेवा वितरणाची अनेक मॉडेल्स आहेत जी सार्वजनिक, खाजगी आणि अशासकीय सेवा प्रदात्यांद्वारे अंगणवाडी केंद्रे (AWC), पाळणाघर, खेळाच्या शाळा, प्री-स्कूल, बालवाडी (बालवाडी), शिशुगृह इत्यादींद्वारे ऑफर केली जातात.अंगणवाडी हे भारतातील बाल आणि माता काळजी केंद्राचा एक प्रकार आहे. अंगणवाडी केंद्रे (AWCs) एकात्मिक बाल विकास सेवा (ICDS) योजनेचा एक भाग आहेत, ही केंद्र पुरस्कृत सरकारी योजना आहे. अंगणवाडी केंद्रात प्राथमिक आरोग्य सेवा पुरवली जाते. हा भारतीय सार्वजनिक आरोग्य व्यवस्थेचा एक भाग आहे.
2. What is Ecce and its objectives | Ecce म्हणजे काय आणि त्याची उद्दिष्टे ?
- प्रत्येक मुलाचे मूल्य, आदर, सुरक्षित आणि सुरक्षित असल्याचे सुनिश्चित करणे
- प्रत्येक मुलाच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासासाठी एक मजबूत पाया सक्षम करणे – प्रत्येक मुलाच्या क्षमतेनुसार.
- उत्तम पोषण दिनचर्या, आरोग्याच्या सवयी, स्वच्छता पद्धती आणि स्व-मदत कौशल्ये आत्मसात करायला शिकवणे.
- मुलांना प्रभावी संवाद साधण्यासाठी सक्षम करणे आणि ग्रहणक्षम आणि अभिव्यक्त दोन्ही भाषा वाढवणे ·
- इंद्रियांच्या विकासाला आणि एकात्मतेला चालना देणे.
- बौद्धिक जिज्ञासा उत्तेजित करणे आणि शोध, अन्वेषण आणि प्रयोग करण्याच्या संधी देऊन सभोवतालच्या जगाची वैचारिक समज विकसित करणे ·
- समाजाभिमुख कौशल्ये, सामाजिक क्षमता आणि भावनिक कल्याण यांचा विकास वाढवणे.
- सौंदर्यात्मक कौतुकाची भावना विकसित करणे आणि सर्जनशील शिक्षण प्रक्रियांना चालना देणे.
- सांस्कृतिक आणि विकासाच्या दृष्टीने योग्य वर्तन आणि सहकारी मानवांसाठी आदर आणि प्रेमाची मूलभूत मानवी मूल्ये आत्मसात करा.
- सर्वांगीण व्यक्तिमत्व विकासासाठी वाव वाढवणे.
8. ECCE - EARLY CHILDHOOD & CARE EDUCATION COURSE & TRAINING
Sr NO | Courseकोर्स | Institute/college(कॉलेज किंवा इंस्टिटयूट ) | Durationकालावधी | Linkवेबसाइट लिंक |
1 | ECCE- Early Childhood Care Education | MRICE Teacher Training Centre Mumbai. | 9 months | |
2 | Diploma in ECCE- Early Childhood Care Education | National Academy | 1 year | |
3. | Complete Guide to ECCE- Early Childhood Care Education | UDEMY | 4h 13m total length | |
4. | Professional Diploma Course | manthanonlineeducation.com | 1 Year | |
5 | Professional Diploma Course | Indian Institute of skill development training | 370 Hrs. |
9. FAQ
1. What does a high-quality ECE program look like| उच्च दर्जाचा ECE कार्यक्रम कसा असतो?
लर्निंग पॉलिसी इन्स्टिट्यूट (एल. पी. आय.) नुसार दर्जेदार ई. सी. ई. कार्यक्रमाच्या सर्वात महत्त्वाच्या घटकांमध्ये हे समाविष्ट आहेः
1. कमी विद्यार्थी-शिक्षक गुणोत्तरासह पुरेसा शिकण्याचा वेळ आणि लहान वर्ग आकार
2. आकर्षक संवाद आणि शिकण्याला आधार देणारे वर्गातील वातावरण प्रदान करणारे सुसज्ज शिक्षक
3. संशोधन-आधारित, विकासासाठी योग्य प्रारंभिक शिक्षण मानके आणि अभ्यासक्रम
4. मुलांच्या शैक्षणिक, सामाजिक-भावनिक आणि शारीरिक प्रगतीचा विचार करणारे मूल्यमापन
5. प्रशिक्षण आणि मार्गदर्शनासह शिक्षकांना चालू असलेला पाठिंबा
अर्थपूर्ण कौटुंबिक बांधिलकी
2. Aims and objectives of early childhood care and education | बालपणीची काळजी आणि शिक्षणाची उद्दिष्टे
लक्ष्य – प्रारंभिक बालसंगोपन आणि शिक्षणाचा उद्देश मुलाच्या पूर्ण क्षमतेचा इष्टतम विकास सुलभ करणे आणि सर्वांगीण विकास आणि आजीवन शिक्षणाचा पाया घालणे हा आहे.
उद्दिष्टे – प्रारंभिक बालसंगोपन आणि शिक्षण कार्यक्रमाची व्यापक उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेतः
- प्रत्येक मुलाला महत्त्व दिले जाते, आदर दिला जातो, सुरक्षित आणि सुरक्षित वाटते आणि सकारात्मक आत्म-संकल्पना विकसित होते याची खात्री करा
- प्रत्येक मुलाच्या शारीरिक आणि शारीरिक विकासासाठी प्रत्येक मुलाच्या क्षमतेनुसार एक भक्कम पाया तयार करा
- उत्तम पोषण दिनचर्या, आरोग्याच्या सवयी, स्वच्छतेच्या पद्धती आणि स्वयंसहाय्य कौशल्ये आत्मसात करा.
- मुलांना प्रभावी संवादासाठी सक्षम करा आणि ग्रहणशील आणि अभिव्यक्तीक्षम अशा दोन्ही प्रकारच्या भाषेला प्रोत्साहन द्या
- इंद्रियांच्या विकासाला आणि एकत्रीकरणाला प्रोत्साहन देणे. बौद्धिक जिज्ञासा उत्तेजित करा आणि एक्सप्लोर करा
- समाजोपयोगी कौशल्ये, सामाजिक क्षमता आणि भावनिक कल्याण यांचा विकास वाढवणे
3. Components of quality Early Childhood Education Programme | दर्जेदार प्रारंभिक बालपण शिक्षण कार्यक्रमाचे घटक
- वय आणि विकासासाठी योग्य अभ्यासक्रम
- खेळासाठी पुरेशा संधी सक्षम
- आणि उत्तेजक शिक्षण वातावरण
- सुशिक्षित आणि पात्र कर्मचारी समान संधी धोरण
- मुलांचे निरीक्षण आणि मूल्यमापन करण्याच्या योग्य पद्धती
- पालक आणि इतर काळजीवाहकांचा पद्धतशीर सहभाग
- पौष्टिक आहार आणि आरोग्य सेवा
- शिक्षक-बाल गुणोत्तर अनुकूल
- शाळेची तयारी आणि प्राथमिक शाळेत सहज संक्रमण.
4. What is the ECE education policy| ECE शिक्षण धोरण काय आहे?
सहा वर्षांखालील सर्व मुलांच्या इष्टतम विकास आणि सक्रिय शिक्षण क्षमतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी सर्वसमावेशक, न्याय्य आणि प्रासंगिक संधींना प्रोत्साहन देणे हा या धोरणाचा दृष्टीकोन आहे. देशभरातील योग्य प्रणाली, प्रक्रिया आणि तरतुदींद्वारे सक्षम वातावरण सुलभ करून घरी प्रदान केलेल्या काळजी आणि शिक्षणापासून केंद्र-आधारित ई. सी. सी. ई. पर्यंत आणि त्यानंतर शालेय वयाची तरतूद करण्यासाठी यशस्वी आणि सुरळीत संक्रमणासाठी मार्ग सुधारण्याची कल्पना यात आहे. बालपणीच्या विकासासाठी कार्यक्रम आणि तरतुदींच्या माध्यमातून सहा वर्षांखालील सर्व मुलांना सर्वांगीण आणि एकात्मिक विकासाच्या संधी उपलब्ध करून देण्याची कल्पना या धोरणात आहे.
5. What is an early childhood education degree| बालपणीच्या शिक्षणाची पदवी म्हणजे काय?
- पदवीचे प्रकार
1. बालपणीच्या शिक्षणाच्या पदवी सहयोगी ते डॉक्टरेट पातळीपर्यंत असतात. तुम्ही सुमारे दोन वर्षांत सहयोगी पदवी मिळवू शकता. या प्रकारच्या पदवीसह, तुम्ही बालसंगोपन केंद्रातील प्रवेश-स्तरीय पदांसाठी पात्र ठरू शकता. तुम्ही नंतर पदवी मिळवण्याचा निर्णय घेतल्यास सहयोगी पदवी असणे देखील उपयुक्त ठरू शकते. सहयोगी पदवी मिळविण्यासाठी तुम्ही घेतलेल्या अभ्यासक्रमाचे श्रेय शाळा तुम्हाला देऊ शकते.
2. बॅचलर पदवी पूर्ण करण्यासाठी बहुतांश लोकांना चार वर्षे लागतात. जर तुम्ही सार्वजनिक किंवा खाजगी शाळेत वर्ग शिक्षक म्हणून शिकवण्याचा विचार करत असाल, तर तुम्हाला किमान पदवी आवश्यक आहे.
3. बालपणीच्या शिक्षणातील पदवीधर पदवीमध्ये पदव्युत्तर आणि डॉक्टरेट पदवी समाविष्ट असतात ज्या पूर्ण होण्यास सामान्यतः दोन ते सहा वर्षे लागतात. बालपणीच्या शिक्षणातील सामान्य पदवीधर पदव्युत्तर पदवी खालीलप्रमाणे आहेतः- मास्टर ऑफ आर्ट्स (MA)
- मास्टर ऑफ आर्ट्स इन एज्युकेशन (MAE)
- मास्टर ऑफ सायन्स (MS)
- मास्टर ऑफ एज्युकेशन (MEd)
- डॉक्टर ऑफ एज्युकेशन (EdD)
- डॉक्टर ऑफ फिलॉसॉफी (PhD)