महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाने (MPSC) वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी प्रश्नांच्या (MCQ) उत्तरपत्रिकांच्या स्वरूपात महत्त्वाचे बदल जाहीर केले आहेत. आयोगाच्या नवीन भरती धोरणांतर्गत हे बदल उमेदवारांच्या प्रतिसादांची अचूकता, पारदर्शकता (transparency) आणि मूल्यांकनाची प्रक्रिया (evaluation process) सुधारण्यासाठी करण्यात आले आहेत. या बदलांमुळे उमेदवारांना परीक्षेचा अनुभव अधिक व्यवस्थित आणि विश्वासार्ह वाटेल, अशी अपेक्षा आयोगाने व्यक्त केली आहे.
MPSC च्या उत्तरपत्रिकांमध्ये मोठे बदल: पारदर्शकतेकडे एक पाऊल
आयोगाने जाहीर केलेल्या या बदलांनुसार, आता उमेदवारांना ‘कार्बनलेस’ (carbonless) उत्तरपत्रिका दिल्या जातील. या उत्तरपत्रिका दोन प्रतींमध्ये (two copies) असतील. याचा अर्थ असा की, उमेदवारांनी मुख्य उत्तरपत्रिकेवर उत्तर लिहिले की त्याची दुसरी प्रत आपोआप तयार होईल. परीक्षेच्या वेळात तुम्ही उत्तरपत्रिकेवर जी काही माहिती लिहाल, ती दोन्ही प्रतींवर नोंदवली जाईल. परीक्षा संपल्यानंतर, उमेदवार यातील एक प्रत स्वतःजवळ ठेवू शकतील, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या उत्तरांचा एक रेकॉर्ड (record) मिळेल आणि पारदर्शकता वाढेल.
हे नवीन स्वरूप जरी थोडे वेगळे वाटत असले तरी, आयोगाच्या अधिकाऱ्यांनी स्पष्ट केले आहे की, परीक्षेची संपूर्ण प्रक्रिया पूर्वीप्रमाणेच काटेकोरपणे नियंत्रित केली जाईल. उमेदवारांनी नव्या नियमांची माहिती घेऊनच परीक्षेला सामोरे जावे.
नवीन उत्तरपत्रिकेची रचना कशी असेल?
सुधारित उत्तरपत्रिकेची रचना दोन भागांमध्ये विभागली गेली आहे:
- भाग एक (Part One): हा भाग केवळ प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी असेल. यामध्ये उमेदवाराने फक्त योग्य पर्याय निवडणे अपेक्षित आहे. इतर कोणतीही माहिती किंवा खुणा या भागावर करायच्या नाहीत.
- भाग दोन (Part Two): हा भाग उमेदवाराच्या वैयक्तिक तपशीलांसाठी (personal details) राखून ठेवण्यात आला आहे. यामध्ये परीक्षेचे नाव, आसन क्रमांक (sitting number), विषय कोड (subject code), प्रश्नपत्रिका क्रमांक (question paper number), तसेच उमेदवार आणि पर्यवेक्षक (invigilator) दोघांच्या स्वाक्षऱ्या (signatures) असतील. परीक्षा संपल्यानंतर, पर्यवेक्षकांना भाग दोन हा भाग एकपासून वेगळा करायचा असेल.
उमेदवारांच्या ओळखीत बदल आणि नवीन नियम
आयोगाने उमेदवाराच्या ‘मीटिंग नंबर’मध्ये (meeting number) देखील बदल केला आहे. आता हा क्रमांक आठ-अक्षरी अल्फा-न्यूमेरिक (alphanumeric) कोडऐवजी सात-अंकी संख्यात्मक (numeric) स्वरूपात असेल. ही संख्या उमेदवाराच्या संपूर्ण निवड प्रक्रियेदरम्यान (entire selection process) सारखीच राहील, जसे संबंधित जाहिरातीत (advertisement) नमूद केले जाईल. उमेदवारांनी लक्षात ठेवावे की, भाग एकवर उत्तरांव्यतिरिक्त इतर कोणतेही लेखन, खुणा किंवा चिन्हे (symbols) आढळल्यास ती उत्तरपत्रिका अवैध (invalid) ठरवली जाईल.
पाचवा पर्याय आणि नकारात्मक गुणपद्धतीचे गणित
आता प्रत्येक बहुपर्यायी प्रश्नासाठी (MCQ) एक पाचवा पर्याय (fifth option) जोडण्यात आला आहे. उमेदवारांना प्रत्येक प्रश्नासाठी दिलेल्या पाच पर्यायांपैकी एक पर्याय निवडणे बंधनकारक आहे. जर एखाद्या प्रश्नाचे उत्तर द्यायचे नसेल, तर उमेदवाराला पाचवा पर्याय निवडणे आवश्यक आहे. हा बदल महत्त्वाचा आहे कारण, जर तुम्ही कोणताही पर्याय रंगवला नाही किंवा एकापेक्षा जास्त पर्याय रंगवले, तर त्या प्रश्नासाठी २५ टक्के (25%) गुण वजा केले जातील (negative marking). म्हणजेच, तुमच्या एकूण गुणांमधून त्या प्रश्नाचे २५% गुण कमी होतील.
चुकीची उत्तरे, बदललेली उत्तरे (amended responses) किंवा अनुत्तरित प्रश्न (unanswered questions) या सर्वांसाठीही २५ टक्के गुणांची कपात केली जाईल. अपूर्णांक गुण (fractional scores) मात्र तसेच राहतील, त्यात कोणताही बदल होणार नाही.
उत्तरपत्रिका कधी अवैध ठरू शकते? महत्त्वाचे नियम
आयोगाने उत्तरपत्रिका अवैध ठरवण्यासाठी काही विशिष्ट अटी (conditions) निश्चित केल्या आहेत. जर यापैकी कोणतीही अट पूर्ण झाली नाही, तर तुमची उत्तरपत्रिका तपासली जाणार नाही. या अटी खालीलप्रमाणे आहेत:
- स्वाक्षऱ्या नसणे: जर उमेदवाराची किंवा पर्यवेक्षकाची स्वाक्षरी उत्तरपत्रिकेवर नसेल.
- काळ्या शाईशिवाय इतर पेन वापरणे: केवळ काळ्या शाईचा बॉलपेन (black ink ballpoint pen) वापरणे बंधनकारक आहे. इतर कोणत्याही रंगाच्या शाईचा पेन वापरल्यास उत्तरपत्रिका अवैध ठरू शकते.
- QR कोड किंवा टाइमिंग ट्रॅकचे नुकसान: उत्तरपत्रिकेवरील QR कोड (QR code) किंवा टाइमिंग ट्रॅक (timing track) खराब झाल्यास.
- अनावश्यक शेरे (irrelevant remarks): उत्तरपत्रिकेवर परीक्षेच्या संदर्भात नसलेले कोणतेही शेरे किंवा चिन्हे आढळल्यास.
कार्बनलेस उत्तरपत्रिका वापरण्यासंबंधीच्या सविस्तर सूचना डुप्लिकेट प्रतीच्या मागील बाजूस (back page) दिलेल्या असतील. उमेदवारांनी प्रश्नपुस्तिका क्रमांक (question book number) स्पष्टपणे नमूद करणे आवश्यक आहे. छापलेल्या घटकांचे (printed elements) कोणतेही नुकसान झाल्यास किंवा आयोगाने दिलेल्या अद्ययावत सूचनांचे (updated instructions) पालन न केल्यास उत्तरपत्रिका नाकारली जाईल. पर्यवेक्षक परीक्षा संपताच वैयक्तिक तपशिलांचा भाग वेगळा करतील, हा देशभर लागू असलेल्या परीक्षा नियमांचा (examination protocol) भाग आहे.
कधीपासून लागू होणार हे बदल?
MPSC च्या उत्तरपत्रिका आणि मूल्यांकन प्रक्रियेतील हे सर्व सुधारित नियम १ मार्च २०२६ नंतर आयोजित होणाऱ्या सर्व परीक्षांना लागू होतील. त्यामुळे उमेदवारांना या बदलांची सवय लावण्यासाठी पुरेसा वेळ मिळेल. या बदलांची नोंद घेऊन उमेदवारांनी आपल्या अभ्यासात आणि परीक्षा देण्याच्या पद्धतीत योग्य ते बदल करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
MPSC ने उत्तरपत्रिकांच्या स्वरूपात आणि मूल्यांकन नियमांमध्ये केलेले हे बदल स्पर्धा परीक्षांमध्ये अधिक पारदर्शकता आणि अचूकता आणण्यासाठी महत्त्वाचे आहेत. कार्बनलेस उत्तरपत्रिका, पाचवा पर्याय आणि नवीन नकारात्मक गुणपद्धती हे उमेदवारांसाठी काही नवीन आव्हाने घेऊन येतील. त्यामुळे, प्रत्येक उमेदवाराने या नवीन नियमांची सखोल माहिती घेणे आणि त्यानुसार तयारी करणे अत्यंत आवश्यक आहे. वेळेपूर्वी या नियमांची माहिती घेऊन तुम्ही परीक्षेतील संभाव्य चुका टाळू शकता आणि यशाच्या दिशेने एक पाऊल टाकू शकता.