Whatsapp वर तुम्ही बघितले असेल की जेव्हा काही बिझनेस अकाउंट ना तुम्ही “Hi” असा मेसेज करता तेव्हा समोरून एका सेकंदात “Thank you for connecting! How can we help you” असा मेसेज येतो.
कधी तुम्ही एखाद्या कस्टमर केअरला स्वतः कॉल करता. तेव्हा एक कॉल उचलणारा आवाज तुमचे स्वागत करतो आणि तुम्हाला पुढे संवाद चालू ठेवण्यास पर्याय देतो, ज्याचे कन्फर्मेशन तुम्ही 1,2,3,.. हे बटन दाबून त्यांना कळवता आणि त्याप्रमाणे तुम्हाला सेवा पुरवल्या जातात.
एखाद्या ऑनलाईन शूज स्टोअर जेव्हा तुम्ही Scroll करत असता तेव्हा अचानक एक फ्रेंडली चॅट विंडो पॉप अप होते आणि असिस्टंट विचारतो की “Hi, Can I help you to find perfect pair of Shoes today (आज मी तुम्हाला शूजची परफेक्ट जोडी शोधण्यात मदत करू शकतो का?)” आणि नंतर तुम्ही त्यावर क्लिक करता व मेसेज करता आणि त्या मेसेजेस ना जे रिप्लाय येतात. हे दुसरे तिसरे काही नसून चॅट बॉट्स (Chatbot) असतात. जे तुमच्या मेसेजेस नीट वाचतात आणि त्याप्रमाणे अचूक आणि उपयुक्त उत्तर देतात.
चॅट: म्हणजे प्रासंगिक संभाषण (Casual conversation) करणे.
बॉट: Bot हा “रोबोट”चा शॉर्टफॉर्म आहे. एक मशीन जे सामान्यत: मानवाद्वारे केलेली कार्ये करू शकते.
ज्यामुळे कोण्या एका व्यक्तीला स्वतः मेसेजेस ना उत्तर देण्याची गरज राहत नाही. त्यामुळे खूप वेळ वाचला जातो आणि हजारो मेसेजेस ना एका सेकंदात रिप्लाय मिळून जातात.
चॅटबॉटचा नक्की आहे तरी काय? चॅटबॉटचा शोध कधी लागला? चॅटबॉट नक्की काम तरी कसं करते कुठे वापरले जाते? त्याचे सर्व रिप्लाय अगदी अचूक पद्धतीने येतात कसे? चॅटबॉट डेव्हलपर कोण असतात? त्यांची सॅलरी तरी किती आहे आणि चॅटबॉटचे भविष्य कसे असेल या सर्व प्रश्नांची उत्तरे तुम्हाला खाली नक्कीच मिळतील. या छोट्याशा बॉट बद्दल जाणून घ्या अगदी 4 मिनिट मध्ये. पुढे वाचा.
चॅटबॉट हा एक कॉम्प्युटर प्रोग्राम आहे जो मानवी संभाषणाचे (लिखित- मेसेजेस किंवा बोलण्याचे) अनुकरण करतो आणि त्यानुसार प्रोसेस करतो. मानवांना डिजिटल उपकरणांशी संवाद साधण्याची परवानगी देतो जणू ते एखाद्या वास्तविक व्यक्तीशी संवाद साधत आहेत असेच वाटते. चॅटबॉट्स चे प्रायमरी प्रोग्राम्स इतके सोपे असू शकतात ते एका साध्या प्रश्नाचे एका ओळीत प्रतिसादासह उत्तर देतात तर काही प्रोग्राम्स डिजिटल असिस्टंट सारखे अत्याधुनिक असू शकतात जे मोठी माहिती गोळा करून रिप्लाय देतात. आणि या प्रोसेस दरम्यान स्वतःला विकसित (Improve) करत राहतात.
जेव्हा एखादा कस्टमर किंवा लीड कोणत्याही चॅनेलद्वारे पोहोचतो, तेव्हा चॅटबॉट त्यांचे स्वागत करण्यासाठी आणि त्यांच्या समस्या सोडवण्यासाठी असतो. ते ग्राहकांना एखादी रिक्वेस्ट दाखल करण्यात, ईमेल पाठविण्यात किंवा गरज असल्यास मानवी एजंटशी कनेक्ट करण्यात मदत करू शकतात.
जर हे तुम्हाला टेलिफोनिक कस्टमर केअर नंबरची आठवण करून देत असेल जिथे तुम्ही तुमच्या गरजेनुसार पर्याय निवडता, तर तुम्ही अगदी बरोबर असाल. ते फोन ट्री देखील एक चॅटबॉट आहे, जरी एक अतिशय प्राचीन आहे.
चॅटबॉट्स केवळ ग्राहकांसोबत संभाषण करत नाहीत तर, जाणकार व्यवसायिक त्याचा वापर ग्राहकांशी चांगली संबंध ठेवण्यासाठी सुद्धा करतात, व्यवसायिक त्यांच्या ग्राहकांना स्वतःच्या कोणत्याही शॉप मध्ये जाण्यापूर्वी, त्यांना त्यांच्या पसंतीच्या भाषेत सेवा देण्यासाठी चॅटबॉट्सचा वापर करत आहेत.
चॅट बॉटचा इतिहास (History of Chat Bot)
चॅटबॉट्सचा इतिहास हा एक लांब आणि वळणदार रस्ता आहे, जो कॉम्प्युटर सायन्स आणि आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स च्या सुरुवातीच्या काळापासूनचा आहे. येथे खाली काही महत्त्वाचे टप्पे आम्ही दिले आहेत:
१९५० : ॲलन ट्युरिंग यांनी ट्युरिंग टेस्टचा प्रस्ताव केला.Turing Test( संगणकातील बुद्धिमत्तेची चाचणी-जिथे माणसाला मशीन व दुसऱ्या माणसात फरक करता येतो का हे ठरवता येते). यावेळीच चॅटबॉट्सच्या डेव्हलपमेंटचा शोध लागला.
१९६०: Joseph Weizenbaum ने ELIZA ला तयार केले, एक सर्वात प्रथम चॅटबॉट. जो सॅम्प्ल्स वरुण आणि कीवर्ड मधील डेटावरुण संभाषण करायचा. ELIZA हा पहिल्या चॅटबॉट्सपैकी एक मानला जातो ज्याने युजर्स ना ते एखाद्या वास्तविक व्यक्तीशी संवाद साधत आहेत असा अनुभव देऊन यश मिळवले आहे.
१९७०: केनेथ कोल्बीने PARRY तयार केले. PARRY अशी संभाषणे आयोजित करण्यात सक्षम होता ज्यात त्याने काही मानवी मनोचिकित्सकांना (psychiatrists) ते एखाद्या वास्तविक व्यक्तीशी संवाद साधत असल्याचे भासवून दिले होते.
१९८०: रूल्स वर आधारित चॅटबॉट्स अधिक लोकप्रिय झाले, जे ग्राहकांच्या सेवा आणि करमणुकीसाठी वापरले गेले. हे चॅटबॉट्स वापरकर्त्याच्या इनपुटला प्रतिसाद देण्यासाठी पूर्वनिर्धारित नियम आणि कीवर्डवर अवलंबून होते.
१९९०: “चॅटबॉट” हा शब्द तयार केला गेला आणि चॅटबॉट्सने वर्चुअल जगात लोकप्रियता मिळवली. नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसिंग (NLP) मधील सुधारणा चॅटबॉट्सना अधिक कॉम्प्लेक्स संभाषणे करू देत होती.
२००० चे दशक: वापरकर्त्याच्या इनपुटला समजून घेण्याची आणि प्रतिसाद देण्याची क्षमता सुधारण्यासाठी मशीन लर्निंग वापरून, AI- वर चालणारे चॅटबॉट्स उदयास येऊ लागले.
२०१० : फेसबुक मेसेंजर सारख्या मेसेजिंग ॲप्सच्या वाढीसह चॅटबॉट्सची लोकप्रियता वाढली. व्यवसायिकांनी कस्टमर सर्विस, मार्केटिंग आणि सेल्ससाठी चॅटबॉट्सचा मोठ्या प्रमाणावर वापर करण्यास सुरवात केली.
आज: चॅटबॉट्स विकसित होत आहेत, अधिक अत्याधुनिक होत आहेत आणि इतर टेक्नॉलॉजी सह एकत्रित होत आहेत. भविष्यात आणखी प्रगत चॅटबॉट्सचे येण्याची नक्कीच अंदाज आहेत. जे खूप नैसर्गिक आणि अचूक असतील.
चॅट बॉट्सचे मुख्य प्रकार कोणते आहेत? (What Are the Main Types of Chat bots?)
सर्व चॅटबॉट्स समान तयार केले जात नाहीत. ऑनलाइन तंत्रज्ञानाशी संवाद साधताना तुम्हाला दोन मुख्य प्रकारचे चॅटबॉट्स आढळतात: नियम-आधारित (Rule-based chatbots) आणि AI-संचालित (AI-powered chatbots).
नियम-आधारित चॅटबॉट्स (Rule-based chatbots)
आतापर्यंतचा सर्वात सोपा आणि सामान्य प्रकार म्हणजे रूल बेस्ड चॅटबॉट्स. हे विशेषतः कीवर्ड आणि कमांड्स ना प्रतिसाद देण्यासाठी प्रोग्राम केलेले आहेत. हे हे काम करण्यास तुलनेने सोपे बनवते परंतु सर्वात सोप्या संभाषणाव्यतिरिक्त (Conversation) काहीही मोठे व्यवस्थापित करण्याची किंवा युझर्स ना कॉम्प्लेक्स रिक्वेस्ट सोबत मदत करण्याची त्यांची क्षमता मर्यादित करते.
नियम-आधारित चॅटबॉटचे एक सामान्य उदाहरण म्हणजे कंपनीच्या वेबसाइटवरील इन्फॉर्मेशनल चॅटबॉट. हा चॅटबॉट नियमांच्या सेटसह प्रोग्राम केला जातो ज्यामुळे पूर्व लिखित प्रतिसादांसह कस्टमर ला त्याचे उत्तर मिळते. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या ग्राहकाने “What are your opening hours?” असा प्रश्न विचारला तर चॅटबॉटमध्ये पूर्व-प्रोग्राम केलेला रुल असू शकतो जो “ओपन” या कीवर्डशी जुळतो आणि त्यामुळे “8 Hours” असा रिप्लाय रूल बेस्ड चॅट बॉट देऊ शकतो. यांना “क्लिक-बॉट्स” असे सुद्धा म्हटले जाते.
एआय-चालित चॅटबॉट्स (AI-powered chatbots)
अधिक प्रगत संवादांसाठी, चॅटबॉट्समध्ये कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI – Artificial Intelligence) वापरला जात आहे जेणेकरून युजरचा हेतू चांगल्या प्रकारे समजून घेण्याची आणि त्याचा अर्थ लावण्याची त्यांची क्षमता वाढेल. कृत्रिम बुद्धिमत्ता असलेले चॅटबॉट्स अधिक मानवासारखे प्रतिसाद देण्यासाठी, संभाषणे अधिक आकर्षक व नैसर्गिक वाटण्यासाठी Natural Language Process (NLP) वापरतात. AI चॅटबॉट्स मशीन लर्निंग (ML) देखील वापरतात जे त्यांना वापरकर्त्यांसोबतच्या त्यांच्या संभाषणातून शिकण्याचा मार्ग दाखवतात आणि त्यांना कालांतराने त्यांच्या ज्ञानाचा आधार तयार करण्यास आणि अधिक चांगले, अधिक वैयक्तिकृत अनुभव तयार करण्यास सक्षम करतात.
संभाषणात्मक AI नावाच्या कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वापर करून, हे स्मार्ट चॅटबॉट्स युजर्सना विविध अचूक आणि उपयुक्त मार्गांनी मदत करण्यास सक्षम आहेत. उदाहरणार्थ, एक यूजर म्हणू शकतो की “मला आज संध्याकाळी चित्रपट पाहण्यात स्वारस्य आहे” आणि चॅटबॉट वापरकर्त्याचा हेतू समजून घेण्यासाठी त्याच्या संभाषणात्मक AI चा वापर करेल आणि प्लेस, प्राधान्ये (preferences) आणि युजरच्या मागील चित्रपट पाहण्याच्या निवडींवर आधारित संबंधित सूचना देईल.
चॅटबॉट टर्म्स तुम्हाला माहित असाव्यात (Chatbot Terms You Should Know)
कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI – Artificial Intelligence) – मानवी बुद्धिमत्तेचे अनुकरण करण्यासाठी डिझाइन केलेले संगणकीय प्रकार. AI सिस्टम समस्या सोडवतात आणि डेटामधील नमुने ओळखून आणि त्या नमुन्यांवर आधारित निर्णय घेऊन कार्ये करतात.
मशीन लर्निंग (ML – Machine Learning) – एक प्रक्रिया ज्यामध्ये कॉम्प्युटर प्रोग्रामिंग ऐवजी अनुभवातून शिकतो. माणसाच्या मदतीशिवाय डेटा गोळा करून आणि त्याची स्वतःची अंतर्दृष्टी ओळखून हे साध्य केले जाते.
नॅचरल लँग्वेज प्रोसेसिंग (NLP – Natural Language Process) – कृत्रिम बुद्धिमत्तेची एक शाखा जी मशीन्सना मानवी भाषा समजण्यास, व्याख्या समजून घेण्यास आणि निर्माण करण्यास सक्षम करते. NLP मशीन लर्निंग अल्गोरिदम आणि संगणकीय भाषाशास्त्र एकत्र करून भाषेवर प्रक्रिया आणि अर्थ लावते.
चॅटबॉट्स कसे कार्य करतात - एक स्टेप बाय स्टेप मार्गदर्शक (How Do Chatbots Work - A step-by-step guide)
चॅटबॉट्स नक्की कार्य तरी कसे करतात खाली आपण पाहूया-
- युजर मेसेज टाइप करून किंवा युजर इंटरफेसद्वारे चॅटबॉटशी बोलून संभाषण सुरू करतो.
- चॅटबॉट युजरचा हेतू समजून घेण्यासाठी मेसेज मधील शब्द आणि वाक्यांचे विश्लेषण करण्यासाठी NLP वापरतो.
- चॅटबॉट संबंधित उत्तरासाठी पूर्व-प्रोग्राम केलेल्या प्रतिसादांचा डेटाबेस शोधतो.
- त्यानंतर प्रतिसाद यूजर इंटरफेसद्वारे युजरला परत पाठविला जातो/ रिप्लाय केला जातो.
- त्यानंतर युजर पुढील प्रतिसाद देणे निवडू शकतो आणि संभाषण संपेपर्यंत हीच प्रोसेस चालू राहते.
चॅटबॉट चे फ्री कोर्सेस (Chatbot Free Courses)
1.ChatBot.Com चा फ्री कोर्स:
तुम्ही काय शिकाल?
1. चॅटबॉटचा परिचय
2. चॅट बॉट तयार करण्याचे मार्ग
3. चॅटबॉट्ससाठी डिझाइन थिंकिंग
4. चॅटबॉट्समध्ये डेटा कलेक्शन
5. तुमच्या चॅटबॉटची चाचणी कशी करावी,असे बरेच लेसन मिळून जातील
2.Class Central चा फ्री कोर्स
तुम्ही काय शिकाल?
1. सूचनांसाठीचे चॅटबॉट्स तयार करणे.
2. डीप लर्निंग आणि एनएलपी
3. मेसेंजर चॅटबॉट्स
4. Facebook मेसेंजर, WhatsApp, Slack आणि Skyp साठी चॅटबॉट्स तयार करायला शिका
५. चॅटबॉटला उत्पादने विकायला शिकवणे, शिफारस( recommendations) द्यायला शिकवणे, डिमांड समजून घेणे. हे टॉपिक तुम्हाला शिकण्यास मिळतील
3.Great Learning चा फ्री कोर्स
तुम्ही काय शिकाल?
1. चॅटबॉट्सचे प्रकार
2. चॅटबॉट्सचे शीर्ष अनुप्रयोग
3. चॅटबॉट्सचे आर्किटेक्चर
4. चॅटबॉट तयार करण्याचे प्रात्यक्षिक
चॅटबॉट डेव्हलपर कसे व्हावे? (How to become a Chatbot Developer)
चॅटबॉट डेव्हलपर तुम्ही कसे बनू शकता हे पुढील प्रमाणे आहे-
1. चॅटबॉटबद्दल वाचा- जर तुम्ही या क्षेत्रात प्रेशर असाल, तर तुम्हाला सर्वप्रथम चॅटबॉट्सबद्दल वाचायला सुरुवात करणे आवश्यक आहे. तुम्ही कोणतेही ऑनलाइन आर्टिकल किंवा रिसर्च पेपर निवडू शकता जे तुम्हाला चॅटबॉट्सबद्दलच्या ज्ञानाची माहिती देतील.
2. चॅटबॉट ऑनलाइन कोर्ससाठी योग्य व्यासपीठ निवडा- या चॅटबॉट सर्टिफिकेशन कोर्सचा एक चांगला भाग म्हणजे ऑनलाइन चॅटबॉट कोर्सेस ऑफर करणाऱ्या बऱ्याच संस्था आहेत. अनेक ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म आहेत जे ऑनलाइन चॅटबॉट सर्टिफिकेशन कोर्स ऑफर करतात. या सर्टिफिकेशन्स सोबत, तुम्हाला संपूर्ण चॅटबॉट्स मधील इनसाइट्स मिळतील. चॅटबॉट ऍप्लिकेशन तयार करणे आणि सध्याच्या बिझनेस प्लॅटफॉर्मसह ते सिंक करणे ही तुम्ही कोर्सेसद्वारे शिकाल.
3. चॅटबॉटच्या वापराच्या प्रकरणांबद्दल (Cases) जाणून घ्या- याशिवाय, चॅटबॉट शिकण्यासाठी योग्य व्यासपीठ निवडणे, तुम्ही त्याच्या वेगवेगळ्या वापराच्या प्रकरणांबद्दल जाणून घेणे आवश्यक आहे. चॅटबॉट्सचे अनेक ऍप्लिकेशन्स आहेत, त्यातील काही सामान्य वापर प्रकरणे आहेत:
बातम्या आणि सूचना (News and Notifications)
आर्थिक सेवा (Financial services)
फॅशन (Fashion)
आरोग्य सेवा (Healthcare)
गेमिंग (Gaming)
खरेदी इ. (Shopping)
4. हँड्सऑन अनुभव मिळवा- चॅटबॉट सर्टिफिकेट सादर करणारी प्लॅटफॉर्म किंवा इन्स्टिट्यूट तुम्हाला प्रत्यक्ष अनुभव देईल की नाही हे तुम्ही तपासणे आवश्यक आहे. एक प्लॅटफॉर्म निवडा जे तुम्हाला केवळ चॅटबॉट Theories आणि Principles सोबत प्रॅक्टिकल एक्सप्रेस सुद्धा देतील.