तुम्ही कधी विचार केला आहे का की तुम्ही रोज वापरता त्या सर्व गोष्टी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी कशा पोहोचतात? त्यामध्ये सुद्धा एका देशातून दुसऱ्या देशात समुद्रमार्गे सामानाची वाहतूक कशी केली जाते. कपडे, वस्तू, फळे आणि फर्निचरपर्यंत, बहुतेक गोष्टी भल्या मोठ्या जहाजांवर समुद्रमार्गे प्रवास करतात. ही व्यावसायिक जहाजे चालवणारे लोक मर्चंट नेव्हीचा भाग आहेत.
मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) ही पाण्यावरील महाकाय वितरण सेवा (डिलिव्हरी सर्विस) आहे. ते महासागरातून मालाची वाहतूक करून जगाचा व्यापार चालू ठेवतात. मर्चंट नेव्ही म्हणजे नक्की काय? इंडियन नेव्ही आणि मर्चंट नेव्ही मध्ये फरक काय आहे? मर्चंट नेव्ही मध्ये नक्की काय काय होते? तसेच या क्षेत्रामध्ये प्रवेश कसा मिळवावा हे तुम्ही पुढे पाहू शकता. त्यासोबत मर्चंट नेव्ही चे कोणते ऑनलाईन कोर्सेस करून तुम्ही मोठ्या प्रमाणावर ज्ञान मिळवून या क्षेत्रामध्ये मोठ्या पॅकेजची नोकरी कशी मिळू शकता हे खाली अगदी सोप्या भाषेत दिले आहे.
भारतीय मर्चंट नेव्हीने (Merchant Navy) गेल्या एप्रिल महिन्यात विविध विभागांसाठी पात्र उमेदवारांची भरती करण्यासाठी सूचना जारी केली आहे. अधिकृत घोषणेनुसार, डेक रेटिंग, इंजिन रेटिंग, सी मॅन आणि कुक या पदांसाठी भरती मोहीम खुली केली होती.
संभाव्य उमेदवार https://sealanemaritime.in वर उपलब्ध असलेल्या ऑनलाइन पोर्टलद्वारे या पदांसाठी अर्ज करू शकतात. इच्छुक आणि पात्र व्यक्तींना सूचित केले जाते की त्यांनी अर्ज प्रक्रिया पूर्ण करावी आणि निर्दिष्ट अंतिम मुदतीपूर्वी आवश्यक शुल्क (100 Rs.)भरावे
मर्चंट नेव्ही म्हणजे काय?| What is Merchant Navy?
मर्चंट नेव्ही म्हणजे ही मोठी (डिलिव्हरी सर्विस) आहे. हे सर्व जहाजे आणि क्रू बद्दल आहे जे कार्गो(माल) आणि जगभरातील लोकांना व्यावसायिक जहाजांवर वाहून नेतात, जसे की महाकाय मालवाहू जहाजे, कंटेनर जहाजे आणि अगदी क्रूझ जहाजे.
मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) मध्ये कोणत्या गोष्टी असतात हे थोडक्यात-:
व्यावसायिक जहाजे: ही लष्करी जहाजे नाहीत; या खाजगी कंपन्यांच्या मालकीच्या आहेत.
माल: ते कपडे आणि खेळण्यांपासून ते कार आणि अगदी अन्नापर्यंत सर्व प्रकारच्या वस्तूंची वाहतूक करतात.
लोक: क्रूझ जहाजे देखील मर्चंट नेव्हीचा भाग आहेत, म्हणून ते लोकांना हॉलिडे पॅकेजेस मध्ये फिरवतात.
मर्चंट नेव्ही हे आंतरराष्ट्रीय व्यापारासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यांच्यामुळेच आपण जगभरातील गोष्टींचा आनंद घेऊ शकतो!
कोणत्या प्रकारची कामे मर्चंट नेव्हीमध्ये अधिकारी करतात?
मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) ही व्यावसायिक शिपिंग क्षेत्राला दिलेली डेफिनेशन आहे ज्यात मोठ्या प्रमाणात वाहक, कंटेनर जहाजे, टँकर (तेल/रासायनिक/गॅस), फेरी, प्रवासी जहाजे आणि रो-रो जहाजे यांचा समावेश होतो. 90% आंतरराष्ट्रीय शिपिंग समुद्रमार्गे होत असल्याने, मर्चंट नेव्ही देश, बाजारपेठ आणि व्यवसायांना जोडण्यात मोठी भूमिका बजावते.
अशा अनेक गोष्टी आहेत ज्या आपण आपल्या दैनंदिन जीवनात वापरतो, ज्या जहाजांमधून वाहून नेल्या जातात. ही जहाजे 20 ते 22 लोक रात्रंदिवस कठोर परिश्रम करून विशिष्ट मालवाहू वस्तू वेळेत त्याच्या गंतव्यस्थानावर पोहोचतील याची काळजी घेत आहेत. आपण रोज वापरत असलेल्या बऱ्याच गोष्टी आपल्याला सहज उपलब्ध असतात आणि म्हणूनच आपण त्या गृहीत धरतो. आपण विचार करत नाही की हा माल आपल्यापर्यंत कसा पोहोचतो?
मर्चंट नेव्ही चा उगम/इतिहास
मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) ची कल्पना खूप आधीपासून आहे, सुरुवातीच्या काळात सुद्धा लोकांनी नेहमी मालाचा व्यापार करण्यासाठी जहाजांचा वापर केला आहे
युद्धकाळात या जहाजांनी बजावलेल्या महत्त्वपूर्ण भूमिकेचा सन्मान करण्यासाठी “मर्चंट नेव्ही” हा शब्द प्रथम महायुद्धानंतर अधिकृत झाला.
दोन्ही महायुद्धांदरम्यान, मर्चंट नेव्ही ची जहाजे शत्रूच्या पाणबुड्यांसारख्या धोक्यांना तोंड देत सामानाचा पुरवठा आणि सैन्य वाहून नेत होते. या महायुद्धामध्ये अनेक खलाशांना जीव सुद्धा गमवावा लागला.
ब्रिटनची मर्चंट नेव्ही एकेकाळी जगातील सर्वात मोठी ओळखली जात असे, ते 20 व्या शतकाच्या सुरूवातीस जागतिक व्यापाराचा एक मोठा भाग नियंत्रित करत होते.
महायुद्ध 2 पासून, ब्रिटीश मर्चंट नेव्ही कमी झाली आहे, परंतु जागतिक व्यापारासाठी ते अजूनही महत्त्वाचे आहे. इतर देशांकडे आता मोठे ताफा (जहाजांचा समूह) आहेत.
एकंदरीत, मर्चंट नेव्हीने जगभरातील माल हलवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे आणि त्यांच्या खलाशांचे महायुद्धा मधील शौर्याला मान्यता देणे चुकीचे नाहीये.
मर्चंट नेव्ही आणि इंडियन नेव्ही मधील फरक(Difference Between Merchant Navy & Indian Navy)
भरपूर जणांना मर्चंट नेव्ही आणि इंडियन नेव्ही या दोन्ही सारख्याच करिअरचा भाग वाटतात. पण असं नाही आहे, मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) आणि इंडियन नेव्ही (Indian Navy) ही दोन भिन्न क्षेत्रे आहेत जी एकमेकांपासून वेगळे उद्देश पूर्ण करतात. मर्चंट नेव्ही हे आयात/निर्यातीत गुंतलेले खाजगी क्षेत्र आहे, तर भारतीय नौदल हे देशाचे बाह्य धोक्यांपासून संरक्षण करण्यासाठी जबाबदार असलेले सरकारी क्षेत्र आहे. मर्चंट नेव्हीमध्ये सामील झालेल्या अनेकांसाठी पैसा हा एक महत्त्वाचा घटक असला तरी, भारतीय नौदलात सामील होणे हे आदर, सन्मान आणि देशाची सेवा करण्याची इच्छा अधिक आहे.
दोन क्षेत्रांमध्ये सामील होण्यासाठी आवश्यक अभ्यासक्रम देखील भिन्न आहेत. मर्चंट नेव्हीमध्ये डेक ऑफिसर होण्यासाठी, एखादी व्यक्ती डीएनएस आणि बीएससी नॉटिकल सायन्स कोर्स करू शकते आणि इंजिन ऑफिसरसाठी, बी टेक मरीन इंजिनिअरिंग, जीएमई किंवा डीएमई कोर्स करू शकतात. ईटीओसाठी, एखादी व्यक्ती इलेक्ट्रिकलमध्ये बीटेक किंवा इलेक्ट्रिकल कम्युनिकेशनमध्ये बीटेक करू शकते. जीपी रेटिंगसाठी, दहावी पूर्ण केल्यानंतर कोणीही सहभागी होऊ शकतो. दुसरीकडे, भारतीय नौदलासाठी, एनडीएनंतर तीन वर्षांचा अभ्यासक्रम आणि नंतर केरळमध्ये एक वर्षाचा अभ्यासक्रम करावा लागतो.
करिअर म्हणून मर्चंट नेव्हीची निवड का करावी?
तुम्ही मर्चंट नेव्हीमध्ये (Merchant Navy) करिअर का निवडले पाहिजे याची कारणे येथे आहेत:
1. एक रोमांचक आणि साहसी व्यवसाय
2. उत्कृष्ट सॅलरी
3. एक स्वतःचा बिझनेस म्हणून तुम्ही डेक कॅडेट म्हणून कमाई करू शकता.
4. अगदी लहान वयात मोठी जबाबदारी.
5. संपूर्ण जग फिरण्याची, वेगवेगळ्या देशांतील लोकांना भेटण्याची आणि त्यांच्याशी संवाद साधण्याची संधी.
6. करिअरमध्ये कमी वेळात प्रगती करण्याचे साधन
7. तुम्ही तुमचा कामाचा कालावधी निवडू शकता.
8. नोकरीची सुरक्षितता आहे.
5. कामांमध्ये मिळणाऱ्या मोठ्या सुट्ट्या, ज्यामुळे तुम्ही तुमच्या कुटुंबातील सदस्यांकडे चांगले लक्ष देऊ शकता आणि आयुष्यातील विविध गोष्टींचा आनंद घेऊ शकता
6. जहाजावरील उत्तम निवास आणि भोजन
7. जहाजावर असताना निवास किंवा भोजनासाठी कोणताही स्वतःचा खर्च केला जात नाही.
मी मर्चंट नेव्हीमध्ये कसा सामील होऊ शकतो?
मर्चंट नेव्हीमध्ये (Merchant Navy) सामील होण्यासाठी दोन मुख्य मार्ग आहेत:
डेक ऑफिसर: ज्यांना जहाज चालवण्याची आणि जहाज ऑपरेट करण्याची जबाबदारी घ्यायची आहे त्यांच्यासाठी हा मार्ग आहे. इंडियन मेरिटाइम युनिव्हर्सिटी (IMUCET) सारखी प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर तुम्हाला मान्यताप्राप्त नेव्ही संस्थेतून नॉटिकल सायन्समध्ये (Nautical Science) बॅचलर ऑफ सायन्स (B.Sc.) पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
मरीन इंजिनियर: हा मार्ग त्यांच्यासाठी आहे ज्यांना जहाज चालवण्याच्या तांत्रिक बाबींमध्ये आणि इंजिन आणि यंत्रसामग्रीची देखभाल करण्यात रस आहे. तुम्ही १२वी नंतर सागरी अभियांत्रिकीमध्ये डिप्लोमा किंवा नामांकित संस्थेतून सागरी अभियांत्रिकीमध्ये बॅचलर ऑफ इंजिनीअरिंग (B.E.) करू शकता
मर्चंट नेव्हीला कसे अप्लाय कराल?
मर्चंट नेव्हीमध्ये (Merchant Navy) सामील होण्याची प्रोसेस पुढे दिलेली आहे -:
पात्रता तपासणी: तुम्ही मूलभूत शैक्षणिक आवश्यकता पूर्ण करत असल्याची खात्री करा. सामान्यतः, तुम्हाला १२वीमध्ये फिजिक्स, केमिस्ट्री आणि मॅथ्स (पीसीएम) किमान टक्केवारीसह (सुमारे ६०% किंवा समान CGPA) आवश्यक असेल.
प्रवेश परीक्षा: सागरी संस्थेत जागा मिळवण्यासाठी IMUCET किंवा ऑल इंडिया मर्चंट नेव्ही एंट्रन्स टेस्ट (AIMNET) सारखी प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण करा.
तुमचा विभाग निवडा: तुम्हाला डेक ऑफिसर व्हायचे आहे की मरीन इंजिनीअर बनायचे आहे ते ठरवा.
वैद्यकीय तपासणी: तुम्ही समुद्री कर्तव्यासाठी शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त असल्याची खात्री करण्यासाठी अनिवार्य वैद्यकीय चाचणी घ्या.
प्रशिक्षण आणि अभ्यासक्रम: तुमच्या निवडलेल्या संस्थेत आवश्यक पूर्व-समुद्र प्रशिक्षण कार्यक्रम पूर्ण करा.
कॉम्पिटिशन एक्झाम: सरकारी सागरी प्राधिकरणांद्वारे आयोजित केलेल्या योग्यता परीक्षा उत्तीर्ण करा.
जॉब प्लेसमेंट: समुद्रात तुमची पहिली नोकरी सुरक्षित करण्यात मदत करण्यासाठी अनेक संस्थांमध्ये प्लेसमेंट सहाय्य कार्यक्रम आहेत. तुम्ही थेट शिपिंग कंपन्यांनाही अर्ज करू शकता.
लक्षात ठेवा, ही एक सामान्य मार्गदर्शक तत्त्वे आहे आणि विशिष्ट आवश्यकता संस्था, कार्यक्रम आणि तुम्ही निवडलेला मार्ग (डेक अधिकारी किंवा सागरी अभियंता) यावर अवलंबून बदलू शकतात. नवीनतम माहितीसाठी संस्था आणि सागरी प्राधिकरणांशी संपर्क साधणे केव्हाही उत्तम.
विविध प्रकारची व्यावसायिक जहाजे आणि त्यांच्याद्वारे वाहून नेले जाणारे माल
मालवाहू जहाजाचा प्रकार | जहाजामधील सामान |
मोठ्या प्रमाणातील वाहक (कॅरियर) | कोळसा, धान्य, धातू, तांबे इ. |
RO-RO वेसेल्स | कार, ट्रक, अर्ध–ट्रेलर ट्रक, बस, ट्रेलर, रेल्वे कॅरेज इ. |
रीफर शिप | फळे, मांस इ. |
कंटेनर जहाज | रसायने, खाद्यपदार्थ, फर्निचर, यंत्रसामग्री, मोटर– आणि लष्करी वाहने, पादत्राणे, कपडे इ. |
लिक्विफाइड गॅस कॅरियर | लिक्विफाइड पेट्रोलियम गॅस (एलपीजी), लिक्विफाइड नॅचरल गॅस (एलएनजी), कॉम्प्रेस्ड नॅचरल गॅस (सीएनजी), इ. |
केमिकल टँकर | पाम तेल, वनस्पती तेल, टॅलो, कॉस्टिक सोडा, मिथेनॉल इ. |
प्रॉडक्ट कॅरियर | स्वच्छ पेट्रोलियम उत्पादने (CPP) उदा. – पेट्रोल, नाफ्था. |
क्रूड ऑइल टँकर | अन रिफाइंड कच्चे तेल |
मर्चंट नेव्ही मधील सॅलरी आणि पात्रता (Merchant Navy salary & Eligibility, Post
आपल्या भारतातील मर्चंट नेव्ही ची सॅलरी आणि क्वालिफिकेशन | ||
मर्चंट नेव्ही पोस्ट | पात्रता (Eligibility) | मर्चंट नेव्ही सॅलरी (Approx) |
जी पी रेटिंग | 10th पास | Rs. 25,000 to 60,000 दर महिना |
ट्रेनिंग कॅडेट | 12th पास त्यासोबत Pre-sea Nautical डिप्लोमा | Rs. 25,000 to 85,000 दर महिना |
मेस बॉय | 10th पास | 40,000 – Rs. 60,000/- |
इंजिन रेटिंग | 10th पास | 40,000 – Rs. 60,000/- |
कुक | 10th पास | Rs. 40,000 – Rs. 60,000/ |
वेल्डर किंवा हेल्पर | 10th पास + ITI | Rs. 50,000 – Rs. 85,000/- |
सी मॅन (Sea Man) | 10th पास | Rs. 38, 000- Rs. 55, 000/- |
इलेक्ट्रिशियन | 10th पास + ITI in इलेक्ट्रिशियन ट्रेड | Rs. 60, 000- Rs. 90, 000/ |
डेक कॅडेट | 12th पास त्यासोबत Pre-sea Nautical डिप्लोमा | Rs. 25,000 to 85,000 दर महिना |
3rd ऑफिसर/ Merchant navy 2nd ऑफिसर | 2nd Mate (FG) सर्टिफिकेट ऑफ कॉम्पेनटेन्सी | Rs. 1,50,000 to 3,00,000 दर महिना |
चीफ ऑफिसर | 1st Mate (FG) सर्टिफिकेट ऑफ कॉम्पेनटेन्सी | Rs. 4,00,000 to 6,00,000 दर महिना |
Merchant Navy कॅप्टन | Master (FG) सर्टिफिकेट ऑफ कॉम्पेनटेन्सी | Rs. 8,65,000 to 20,00,000 दर महिना |
मर्चंट नेव्ही मधील भविष्य
तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे मर्चंट नेव्हीमध्ये नोकऱ्यांच्या संधी कमी होतील, असा अनेकांचा विश्वास असला तर मी तुम्हाला सांगतो की ते पूर्णपणे चुकीचे आहेत.
मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) समुद्रात करिअर करू इच्छिणाऱ्या कुशल आणि हुशार तरुण उमेदवारांना पुढील अनेक वर्षे काम करत राहण्यासाठी अनेक मोठ्या संधी ऑफर करत असते.
अलिकडच्या वर्षांत या उद्योगात कनिष्ठ अधिकारी आणि कॅडेट्सच्या काही समस्या निर्माण झाल्या असल्या तरी, तरीही तुम्ही या व्यवसायात तुमची ध्येये धीराने पूर्ण केलीत, तर तुम्हाला बऱ्याच मोठ्या आयटी कंपन्या त्यांच्या कर्मचाऱ्यांना जेवढे पगार देत आहेत त्यापेक्षा जास्त पगार मर्चंट नेव्ही मध्ये मिळेल.
व्यावसायिक शिपिंग हा संपूर्ण जागतिक व्यापाराचा कणा असल्याने, या क्षेत्रातील संधी आगामी काळात मोठ्या प्रमाणात वाढणार आहेत. आणि तुमच्यापैकी जे ऑटोमॅटिक जहाजांबद्दल चिंतित आहेत, त्यांनी फक्त लक्षात ठेवा की प्रोफेशनल फ्लाइटमध्ये देखील ऑटोपायलट असतो परंतु तरीही विमान चालवण्यासाठी दोन पायलट लागतात.
या ब्लॉगमध्ये, आम्ही तुम्हाला मर्चंट नेव्हीच्या संदर्भात बरीच माहिती दिली आहे आणि मला खात्री आहे की हा ब्लॉग वाचल्यानंतर तुमच्यापैकी अनेकांना हा व्यवसाय देत असलेल्या पगार आणि आकर्षक जीवनशैलीमुळे नक्कीच आश्चर्य वाटले असेल. पण हे क्षेत्र उघड्या डोळ्यांना दिसते त्यापेक्षा कितीतरी जास्त आहे. म्हणून, आम्ही शिफारस करतो की तुम्ही या व्यवसायात सामील होण्याआधी तुम्ही जहाजावरील कामाचे स्वरूप आणि त्यात येणाऱ्या आव्हानांबद्दल सखोल संशोधन करा. परंतु, एकदा तुम्ही तुमचा निर्णय घेतला की, मर्चंट नेव्ही (Merchant Navy) तुम्हाला समुद्रात यशस्वी करिअरसाठी मार्गदर्शन करण्यासाठी येथे आहे.